فارسی هشتم درس 5 راه نیک بختی

 

 

درس پنجم : راه نیک بختی

 

 

زین گفته سعادت تو جویم

 

پس یاد بگیر هرچه گویم

 

قافیه : جویم ، گویم

 

تعداد جمله : 3 جمله

 

آرایه ی ادبی :

 

جناس ، جویم و گویم

 

 

 

می باش به عمر خود سحر خیز

 

وز خواب سحرگهان بپرهیز

 

قافیه : سحرخیز ، بپرهیز

 

تعداد جمله :2

 

به عمر خود سحرخیز می باش

 

وز خواب سحرگهان بپرهیز

 

آرایه ی ادبی :

 

تلمیح  به ضرب المثل : سحر خیز باش تا

 

کامروا شوی .

 

تکرار : سحر

 

دو فعل امر در بیت :

 

1 - بپرهیز

 

2 - می باش ظاهراً فعل امر نیست اما در

 

     معنی فعل امر به کار رفته است .  

 

سحرگه مخفف سحرگاه

 

 

 

با مادر خویش مهربان باش

 

آماده ی خدمتش به جان باش

 

قافیه : مهربان ، جان

 

ردیف : باش

 

تعداد جمله : 2

 

با مادر خویش مهربان باش

 

به جان آماده ی خدمتش  باش

 

همنشین حضرت موسی (علیه السلام)

 

روزی حضرت موسی (ع) در ضمن مناجات

 

به پروردگار عرض کرد : خدایا می خواهم

 

همنشینی را که در بهشت دارم ببینم که چگونه

 

شخصی است !

 

جبرئیل بر او نازل شد و گفت : یا موسی ( ع )

 

قصابی که در فلان محل است همنشین تو است .

 

حضرت موسی به درب دکان قصاب آمده ، دید

 

جوانی شبیه شب گردان مشغول فروختن گوشت

 

است.

 

شب که شد جوان مقداری گوشت برداشت و به

 

سوی منزل روان گردید . موسی ( ع ) از پی

 

او تا درب منزلش آمد و به او گفت : مهمان

 

نمی خواهی ؟

 

گفت : بفرمایید ، موسی ( ع ) را به درون

 

خانه برد . حضرت دید جوان غذایی تهیه نمود ،

 

آن گاه زنبیلی از طبقه فوقانی به زیر آورد ،

 

پیرزنی کهنسال را از درون زنبیل بیرون آورد

 

و او را شستشو داد ، غذا را با دست خویش

 

به او خورانید .

 

موقعی که خواست زنبیل را به جای اوّل بیاویزد

 

زبان پیرزن به کلماتی که مفهوم نمی شد حرکت

 

نمود ؛ بعد جوان برای حضرت موسی ( ع )

 

غذا آورد و خوردند .

 

موسی ( ع ) سوال کرد حکایت تو با این

 

پیرزن چگونه است ؟ عرض کرد : این پیرزن

 

مادر من است ، چون وضع مادی ام خوب نیست

 

که کنیزی برایش بخرم خودم او را خدمت می کنم .

 

پرسید : آن کلماتی که به زبان جاری کرد چه

 

بود ؟ گفت : هر وقت او را شستشو می دهم و

 

غذا به او می خورانم می گوید : خدا تو را

 

ببخشد و همنشین و هم درجه حضرت موسی ( ع )

 

در بهشت کند موسی ( ع ) فرمود : ای جوان

 

بشارت می دهم به تو که خداوند دعای او را

 

درباره ات مستجاب گردانیده است ، جبرئیل به

 

من خبر داد که در بهشت تو همنشین من هستی .

 

 

 

با چشم ادب نگر پدر را

 

از گفته ی او مپیچ سر را

 

قافیه : پدر ، سر

 

ردیف : را

 

تعداد جمله :2

 

با چشم ادب  پدر را نگر

 

از گفته ی او سر را مپیچ

 

آرایه ی ادبی :

 

در روایتی آمده است : مردی به نام ابراهیم

 

از یاران امام صادق علیه‏ السلام به آن حضرت

 

گفت : پدر من بسیار کهن‏سال و ناتوان است ،

 

به گونه ‏ای که وقتی می ‏خواهد قضای حاجت

 

کند ، او را بر دوش می‏ گیریم و می‏ بریم .

 

حضرت فرمود : « اگر می ‏توانی خودت چنین

 

کاری را انجام بده و با دست خویش برایش لقمه

 

بگیر؛ زیرا چنین خدمتی ، سپر آتش فردای قیامت

 

توست . »

 

چون این دو شوند از تو خرسند

 

خرسند شود ز تو خداوند

 

قافیه :خرسند ، خداوند

 

تعداد جمله :2

 

چون این دو از تو خرسند شوند

 

 خداوند ز تو خرسند شود

 

آرایه ی ادبی :

 

تکرار خرسند و تو

 

ز مخفف از

 

منظور از این دو پدر و مادر است .

 

 

 

چون با ادب و تمیز باشی

 

پیش همه کس عزیز باشی

 

قافیه : تمیز ، عزیز 

 

ردیف :باشی

 

تعداد جمله : 2

 

هر مصراع ، یک جمله ی مرتب است .

 

چون یعنی وقتی

 

 

 

می کوش که هرچه گوید استاد

 

گیری همه را به چابکی یاد

 

قافیه : استاد ، یاد

 

تعداد جمله : 3

 

می کوش

 

که هرچه استاد گوید

 

 همه را به چابکی یاد گیری

 

آرایه ی ادبی :

 

 

 

زنهار مگو سخن به جز راست

 

هر چند تو را در آن ضرر هاست

 

قافیه : راست ، ضررهاست

 

تعداد جمله : 3

 

زنهار( شبه جمله است . )

 

سخن به جز راست مگو

 

هر چند تو را در آن ضرر هاست

 

 

آرایه ی ادبی :

 

تلمیح به احادیث زیر که فرموده پیامبر است :

 

قُولُوا الْحَقَّ وَ لَو عَلَي‌ أنْفُسِكُمْ : حق را بگویید

 

هر چند به ضررتان باشد .

 

النجات فی الصدق : راه نجات در راستگویی است  .

 

 

 

هر شب که روی به جامه ی خواب

 

کن نیک تاّمل اندر این باب

 

قافیه : خواب ، باب

 

تعداد جمله : 2 

 

هر شب که  به جامه ی خواب روی

 

 اندر این باب نیک تاّمل کن 

 

آرایه ی ادبی :

 

تلمیح به حدیث پیامبر : حاسبوا انفسکم قبل

 

ان تحاسبوا : پيش از آنكه به حساب شما برسند

 

خود به حساب خويش برسيد .

 

 

 

کان روز به علم تو چه افزود

 

وز کرده ی خود چه برده ای سود

 

قافیه : افزود ، سود

 

تعداد جمله : 2  

 

کان روز به علم تو چه افزود

 

وز کرده ی خود چه سود برده ای

 

آرایه ی ادبی :

 

تکرار چه

 

کان مخفف که آن ؟

وز مخفف و از

 

 

روزی که در آن نکرده ای کار

 

آن روز ز عمر خویش مشمار

 

قافیه : کار ، مشمار

 

تعداد جمله : 2 

 

روزی که در آن  کار نکرده ای

 

آن روز ز عمر خویش مشمار

 

آرایه ی ادبی :

 

ز مخفف از

 

چرا آرایه های ادبی این شعر چشمگیر نیست ؟

 

 

واژه نامه ی درس 5

 

مهارت :

 

درون مایه :

 

حماسه :

 

فروتن :

 

محتوا :

 

مخاطب :

 

خرسند :

 

زنهار :

 

تأمّل کردن :

 

 

 

دانش ادبی

ادبیات اندرزی یا تعلیمی:

حکایتی از گلستان سعدی: پادشاهی با غلامی

عجمی در کشتی نشست و غلام، دیگر دریا را

ندیده بود و محنت کشتی نیازموده، گریه و زاری

درنهاد و لرزه براندامش اوفتاد. چندان که ملاطفت

کردند آرام نمی گرفت و عیش ملک ازو منغص بود،

چاره ندانستند.

حکیمی در آن کشتی بود، ملک را گفت: اگر

فرمان دهی من او را به طریقی خامش گردانم.

گفت: غایت لطف و کرم باشد.

بفرمود تا غلام به دریا انداختند. باری چند غوطه

خورد، مویش را گرفتند و پیش کشتی آوردند به دو

دست در سکان کشتی آویخت. چون برآمد به گوشه ای

بنشست و قرار یافت.

ملک را عجب آمد. پرسید: درین چه حکمت بود؟

گفت: از اول محنت غرقه شدن ناچشیده بود و

قدر سلامتی نمی دانست، همچنین قدر عافیت کسی

داند که به مصیبتی گرفتار آید.

بازرگانی را دیدم که صد وپنجاه شتر بار داشت و

چهل بنده خدمتکار. شبی در جزیره کیش مرا به

حجره خویش در آورد، همه شب نیارامید از

سخن های پریشان گفتن که «فلان انبارم به

ترکستان است و فلان بضاعت به هندوستان،

و این قباله فلان زمین است و فلان چیز را

فلان، ضمین». گاه گفتی: «خاطر اسکندریه

دارم که هوایی خوش است». باز گفتی: «نه

که دریای مغرب مشوش است. سعدیا سفری

دیگرم در پیش استاگر آن کرده شود بقیت عمر

خویش به گوشه ای بنشینم». گفتم: «آن کدام

سفر است؟» گفت: «گوگرد پارسی خواهم بردن

به چین که شنیده ام قیمتی عظیم دارد و از آنجا

کاسه چینی به روم آرم و دیبای رومی به هند و

فولاد هندی به حلب و آبگینه حلبی به یمن و

برد یمانی به پارس و از آن پس، ترک تجارت

کنم و به دکانی بنشینم». انصاف ازین ماخولیا

چندان فرو گفت که بیش طاقت گفتنش نماند.

گفت: «ای سعدی تو هم سخنی بگوی از

آنها که دیده ای و شنیده!»

گفتم:

 

آن شنیدستی که روزی تاجری

 در بیابانی بیفتاد از ستور

گفت چشم تنگ دنیا دوست را

 یا قناعت پر کند یا خاک گور

 

 

مرد جوانی، از دانشکده فارغ التحصیل شد.

ماه ها بود که ماشین اسپرت زیبایی، پشت

شیشه های یک نمایشگاه به سختی توجهش

را جلب کرده بود و از ته دل آرزو می کرد

که روزی صاحب آن ماشین شود. مرد جوان،

از پدرش خواسته بود که برای هدیه

فارغ التحصیلی، آن ماشین را برایش بخرد.

او می دانست که پدر توانایی خرید آن را دارد.

 

بالاخره روز فارغ التحصیلی فرا رسید و پدرش

او را به اتاق مطالعه خصوصی اش فرا خواند

 

و به او گفت: من از داشتن پسر خوبی مثل تو

بی نهایت مغرور و شاد هستم و تو را بیش از

هر کس دیگری در دنیا دوست دارم. سپس یک

جعبه به دست او داد. پسر، کنجکاو ولی

ناامید، جعبه را گشود و در آن یک انجیل زیبا،

که روی آن نام او طلاکوب شده بود، یافت.

با عصبانیت فریادی بر سر پدر کشید و گفت:

با تمام مال و دارایی که داری، یک انجیل به

من می دهی؟ کتاب مقدس را روی میز گذاشت

و پدر را ترک کرد.

 

سال ها گذشت و مرد جوان در کار و تجارت

موفق شد. خانه زیبایی داشت و خانواده ای

فوق العاده. یک روز به این فکر افتاد که پدرش،

حتماً خیلی پیر شده و باید سری به او بزند. از

روز فارغ التحصیلی دیگر او را ندیده بود.

اما قبل از اینکه اقدامی بکند، تلگرامی به دستش

رسید که خبر فوت پدر در آن بود و حاکی از

این بود که پدر، تمام اموال خود را به او

بخشیده است. بنابراین لازم بود فوراً خود را

به خانه برساند و به امور رسیدگی نماید. هنگامی

 

که به خانه پدر رسید، در قلبش احساس غم و

پشیمانی کرد. اوراق و کاغذ های مهم پدر را

گشت و آنها را بررسی نمود و در آنجا، همان

انجیل قدیمی را باز یافت. در حالیکه اشک

می ریخت انجیل را باز کرد و صفحات آن را

ورق زد و کلید یک ماشین را پشت جلد آن پیدا

کرد. در کنار آن، یک برچسب با نام همان

نمایشگاه که ماشین مورد نظر او را داشت،

وجود داشت. روی برچسب تاریخ روز

فارغ التحصیلی اش بود و روی آن نوشته شده

بود: تمام مبلغ پرداخت شده است.

 

 

مردی 85 ساله با پسر تحصیل کرده ی 45 ساله ای

روی مبل خاه ی خود نشسته بودند که ناگهان

کلاغی پشت پنجره شان نشست.

پدر از فرزندش پرسید: این چیه؟

پسر پاسخ داد: کلاغ

پس از چند دقیقه پدر دوباره پرسید: این چیه؟

پسر گفت: بابا من که همین الآن بهتون

گفتم... کلاغه

بعد از مدتی کوتاه پیرمرد برای سومین بار

پرسید: این چیه؟

عصبانیت در چهره ی پسرش موج می زد.

با همان حالت گفت: کلاغه، کلاغ

پدر به اتاقش رفت و با دفتر خاطرات گذشته اش

برگشت، صفحه ای را باز کرد و به پسرش گفت

که آن را بخواند.

در آن صفحه این طور نوشته شده بود:

امروز؛ پسر کوچکم سه سال دارد و روی مبل

نشسته است، هنگامی که کلاغی روی پنجره نشست،

پسرم بیست و سه بار از من پرسید این چیه؟ و

من بیست و سه بار به او گفتم که کلاغ است.

هر بار اورا عاشقانه بغل می کردم و به او جواب

می دادم. نه تنها عصبانی نمی شدم که در عوض

علاقه ی بیشتری نسبت به او پیدا می کردم.

 

 

یکی از انواع ادبی، ادبیات اندرزی یا تعلیمی

است. هدف  نویسنده یا شاعر در این نوع ادبی

آموزش است و این آموزش یا شامل آموزش

درسی است که موجب یادگیری بهتر نکات درسی

می شود، و یا آموزش نکاتی که در زندگی هر

انسانی دانستن و یادگیری آنها برای هر کسی لازم

است. مثل یادآوری این که دروغ کار نادرستی

است؛ یا کمک کردن به دیگران و احترام به

پدر و مادر کار پسندیده ای است.

 

در ادبیات فارسی، شاعران و نویسنگان بسیاری

به این نوع ادبی پرداخته اند و آثاری مانند

بوستان، گلستان، سیاست نامه، قابوس نامه

و... را از خود به یادگار گذاشته اند...

 

وابسته های اسم : صفت بیانی

 

 

پیش از یادگیری این بحث ، حتما بخش

 

« ساختمان گروه اسمی » را بخوانید .

 

صفت بیانى

صفت بیانى ویژگى اسم را از نظر چگونگی و

 

خصوصیات نشان مى دهد .

 

قابوس نامه ، کتاب سودمندی است .

 

در این جمله « کتاب سودمند » یک گروه

 

اسمی است ، « کتاب » هسته است و

 

« سودمند » ویژگی « کتاب » را بیان

 

کرده است و « صفت بیانی » است .

 

دفتر بزرگ آبی را از کشو درآوردم .

 

در این جمله ، « دفتر بزرگ آبی »

 

یک گروه اسمی است و« دفتر » هسته

 

است و « بزرگ  » و « آبی » هرکدام ،

 

یکی از ویژگی های « دفتر » را بیان

 

کرده اند و « صفت بیانی » هستند .

 

 

توججججه : صفت بیانی ، یکی از انواع وابسته های

 

پسین است ، چون پس از هسته به کار می رود .

 

 

در جمله های زیر ، صفت بیانی هر گروه اسمی

 

را مشخص کنید .

 

1 - قائم مقام فراهانی ، توانایی عجیبی در حفظ

 

اشعار داشت .

 

 

2 – برگ های سبز ، زیر نور گرم خورشید

 

درخشیدند .

 

 

3 – امیرکبیر ، وزیر مشهور تاریخ ایران است .

 

 

4 – امیرکبیر با صدای رسا به اطرافیان گفت : ...

 

 

5 – بچه های ایران ، فرزندان حقیقی من هستند .

 

 

6 – نگاه تأسف بار قائم مقام ، روی برادرزاده اش

 

چرخید .

 

 

7 – دل رمیده ی ما ار انیس و مونس شد .

 

 

8 – قطره های سرد آب ، از شکاف های باریک

 

می لغزید .

 

 

 

حالا پاسخ های خود را مرور کنید :

 

1 - قائم مقام فراهانی ، توانایی عجیبی

 

در حفظ اشعار داشت .

 

عجیب ، صفت بیانی برای «  توانایی » است .

 

 

2 – برگ های سبز ، زیر نور گرم خورشید

 

می درخشیدند .

 

سبز ، صفت بیانی برای «  برگ ها  » است .

 

گرم ، صفت بیانی برای «  نور » است .

 

 

 

3 – امیرکبیر ، وزیر مشهور تاریخ ایران است .

 

مشهور ، صفت بیانی برای «  وزیر » است .

 

 

 

4 – امیرکبیر با صدای رسا به اطرافیان گفت : ...

 

رسا ، صفت بیانی برای « صدا » است .

 

 

 

5 – بچه های ایران ، فرزندان حقیقی من هستند .

 

حقیقی ، صفت بیانی برای «  فرزندان » است .

 

 

6 – نگاه تأسف بار قائم مقام ، روی برادرزاده اش

 

چرخید .

 

تأسف بار ، صفت بیانی برای «  نگاه » است .

 

 

 

7 – دل رمیده ی ما ار انیس و مونس شد .

 

رمیده ، صفت بیانی برای «  دل » است .

 

 

8 – قطره های سرد آب ، از شکاف های باریک

 

می لغزید .

 

سرد ، صفت بیانی برای « قطره ها  » است .

 

باریک ، صفت بیانی برای «  شکاف ها » است .

 

 

 

 

 

 دانش ادبی : جناس

ساختمان گروه اسمی

هر جمله از گروه های مختلفی تشکیل شده است؛

 

مادربزرگ فرزانه و فرزاد، هر سال، به آنها

لباس سپید زیبایی هدیه می دهد.

گروه های این جمله، عبارتند از:

مادربزرگ فرزانه و فرزاد،

هر سال  ،

به آنها

لباس سپید زیبایی

هدیه

می دهد.

 

هر یک از این گروه ها، گروه اسمی است.

توجه: اگر در گروهی، واژه ها، پی در پی

نقش نمای اضافه داشته باشند ، گروه اسمی نیز

همچنان ادامه دارد.

درختِ کاجِ حیاطِ مادربزرگِ من، سرسبز و

شاداب است.

«درختِ کاجِ حیاطِ مادربزرگِ من،»

یک گروه اسمی با 4 نقش نمای اضافه است؛

در واژه ی پنجم گروه اسمی ، یعنی «من»

نقش نمای اضافه نداریم، پس در اینجا گروه

اسمی ما به پایان رسیده است.

 

و یا:

پدربزرگ، منتظرِ فصلِ برداشتِ محصولاتِ

زراعیِ خود  است.

در این جمله، گروه اسمی «منتظرِ فصلِ

برداشتِ محصولاتِ زراعیِ خود»، از 5

واژه با  نقش نمای اضافه تشکیل شده است،

اما در واژه ی ششم دیگر نقش نمای اضافه

نداریم، پس گروه اسمی ما در اینجا به

پایان می رسد.

 

ساختمان یک گروه اسمی بدین قرار است:

وابسته های پیشین + هسته + وابسته های پسین

 

هسته:

هسته اسمی است که بقیه ی اجزای گروه به آن

وابسته اند.

 

چگونه هسته را در گروه تشخیص دهیم؟

1 - در یک گروه اسمی، اگر نقش نمای اضافه

وجود داشته باشد، معمولا اولین واژه ای که  

نقش نمای اضافه دارد، هسته است.

2 – اگر در یگ گروه اسمی نقش نمای اضافه

نباشد، معمولا آخرین واژه ی  گروه، هسته است.

 

برای مثال:

مادربزرگ فرزانه و فرزاد، هر سال، به آنها

لباس سپید زیبایی هدیه می دهد.

مادربزرگِ فرزانه و فرزاد، (در این گروه

اسمی، مادربزرگ، اولین واژه ی با نقش نمای

اضافه است. پس هسته ی گروه اسمی است و

بقیه ی اجزا وابسته هستند.)

هر سال، (در این گروه اسمی، نقش نمای

اضافه نداریم، پس آخرین واژه، یعنی «سال»

هسته است.

به آنها

لباسِ سپیدِ زیبایی (در این گروه اسمی، لباس

اولین واژه ای است، که نقش نمای اضافه دارد،

پس هسته ی این گروه اسمی است.)

هدیه می دهد.

 

دانش آموزان خوب کلاس چهارم، هر پنچ کلاس

را تمیز کردند.

در این جمله، دو گروه اسمی داریم؛

1 - «دانش آموزانِ خوبِ کلاسِ چهارم»:

در این گروه اسمی، نقش نمای اضافه داریم،

پس اولین واژه ای که نقش نمای اضافه دارد،

یعنی «دانش آموز»، هسته ی گروه اسمی است.

 2 -  «هر پنج کلاس»: در این گروه اسمی،

نقش نمای اضافه نداریم، پس آخرین واژه ی

گروه اسمی، یعنی «کلاس»، هسته است.

 

وابسته ی پیشین:

همه ی واژه هایی که در گروه اسمی، پیش از

هسته به کار می رود، وابسته ی پیشین است.

وابسته های پیشین، نقش نمای اضافه نمی پذیرند.

مثل هر پنج کلاس: در این گروه اسمی «هر»

و «پنج» هر دو وابسته ی پیشین هستند و هیچ

یک نقش نمای اضافه نمی پذیرند.

 

وابسته ی پسین:

 

همه ی واژه هایی که در گروه اسمی، پس از

هسته به کار می رود، وابسته ی پسین است.

وابسته های پسین، نقش نمای اضافه می پذیرند.

مثل دانش آموزانِ خوبِ کلاسِ چهارم:

«خوب»، «کلاس » و «چهارم» هر

سه وابسته ی پسین هستند و نقش نمای اضافه

پذیرفته اند.

 

توجه کنید که:

وابسته های پیشین، پیش از هسته به کار می روند.

و

وابسته های پسین، پس از هسته به کار می روند.

فارسی: درس نهم، قلم سحرآمیز

ای هدهد صبا به سبا می فرستمت

بنگر که از کجا به کجا می فرستمت

ای نسیم پیام آور صبحگاهان، تورا به سرزمین

سبا می فرستم. می بینی تورا به کجا می فرستم!

قافیه: سبا، کجا

ردیف: می فرستمت

تعداد جمله: 4

ای هدهد صبا (شبه جمله)

به سبا می فرستمت

بنگر

که از کجا به کجا می فرستمت

آرایه ادبی:

اضافه ی تشبیهی: هدهد صبا، باد صبا به هدهد

                   تشبیه شده است.

صبا: رکن اول تشبیه

هدهد: رکن دوم تشبیه

تکرار: کجا

تلمیح: اشاره به داستان حضرت سلیمان دارد.

(ایشان به تمام موجودات و پدیده های عالم

مسلط بودند و هدهد پرنده ی پیام آورشان بود

و اخبار و شنیده های خود را از همه جا به

ایشان گزارش می داد.)

جناس: صبا و سبا

 

 

حیف است طایری چو تو در خاکدان غم

زین جا به آشیان وفا می فرستمت

باعث تأسف است که پرنده ای مانند تو، در

زمین گرفتار باشد، تو را از اینجا به آشیانه ی

عشق و وفاداری می فرستم.

قافیه: وفا (با سبا و کجا در بیت گذشته)  

ردیف: می فرستمت

تعداد جمله: 2

طایری چو تو در خاکدان غم حیف است

زین جا به آشیان وفا می فرستمت

آرایه ادبی:

مراعات نظیر: آشیان و طایر

 

 

بند پایانی:

 

آفرین بر قلم سحرآمیزت: شبه جمله

 

نقاشی تو طبیب دردهای ماست: تشبیه نقاشی به

                                طبیب

نقاشی: رکن اول تشبیه

طبیب رکن دوم تشبیه

 

   

 

درس دهم : پرچم داران

 

بند 1 :

 

مراعات نظیر : دین ، زبان ، فرهنگ

 

                جسم ، جان

 

بند 2 :

 

تشخیص : ( سرزمین ایران ) هرگز ایمان و عزت و

 

اراده ی استوار خود را از دست نداده است . ( حفظ

 

ایمان و اراده که ویژگی انسان است ، به سرزمین ایران

 

نسبت داده شده است . )

 

 

بند 3 :

 

تشخیص : میهنی که ... لحظه های تلخ و شیرین زیادی

 

را به چشم دیده و ... احساس کرده است ... ( به چشم

 

داشتن ، چشم دیدن و احساس کردن ، در دل خود جا

 

دادن و خون دل خوردن ، کار انسان است که به سرزمین

 

ایران نسبت داده شده است . )

 

 

 

بند 4 :

 

مراعات نظیر : ارتشی ، بسیجی و سپاهی

 

تشبیه : این پهنه ی خدایی را به ... سدی نفوذ -

 

ناپذیر ... تبدیل کرد - تشبیه این پهنه ی خدایی

 

به سد تشبیه کرده است .

 

این پهنه ی خدایی : رکن اول تشبیه

 

سد : رکن دوم تشبیه

 

نفوذ ناپذیر : رکن سوم تشبیه

 

 

 

بند 5 :

 

مراعات نظیر : آسمان و زمین

 

                آتش ، بمب ، موشک

 

رنگ نباخت : کنایه از نترسیدن

 

بر خود نلرزید : کنایه از نترسیدن

 

اضافه ی تشبیهی : درس پاکی پایداری و پاسداری -

 

پاکی پایداری و پاسداری به درس تشبیه شده است .

 

پاکی پایداری و پاسداری : رکن اول تشبیه

 

درس : رکن دوم تشبیه

 

 

تشخیص : آموختن که ویژگی انسان است به ایران

 

نسبت داده شده است .

 

 

 

بند 7 :

 

نوجوانان ... همانند قلل استوار و پایدارند . ( تشبیه

 

نوجوانان به قلل استوار و پایدار )

 

نوجوانان : رکن اول تشبیه

 

قلل : رکن دوم تشبیه

 

استوار و پایدار : رکن سوم تشبیه

 

همانند : رکن چهارم تشبیه

 

 

سیمای وطن : تشخیص ، داشتن سیما ( چهره ) که

 

ویژگی انسانی است ، به وطن نسبت داده شده است .

 

زیور و شکوه خلاقیت و نوآوری : اضافه ی تشبیهی

 

خلاقیت و نوآوری : رکن اول تشبیه

 

زیور : رکن دوم تشبیه

 

 

سرود سرافرازی : اضافه ی تشبیهی – تشبیه سرافرازی

 

                   به سرود

 

سرافرازی : رکن اول تشبیه

 

سرود  : رکن دوم تشبیه

 

 

 

توجججججه : در این شعر ، تمام مصراع های دوم

 

              با یکدیگر هم قافیه اند .

 

ای وطــــن ای دلِ مــــــــــرا مأوا

 

ای وطـــــــن ای تنِ مرا مسکن

 

قافیه : مسکن ( با بیت های بعدی )

 

تعداد جمله : 4

 

ای وطــــن

 

ای دلِ مــــــــــرا مأوا

 

ای وطـــــــن

 

ای تنِ مرا مسکن

 

آرایه ی ادبی :

 

تشخیص : شاعر با وطن مانند یک انسان ، صحبت

 

           می کند .

 

تشبیه : تشبیه وطن به مأوا

 

وطن : رکن اول تشبیه

 

مأوا : رکن دوم تشبیه

 

تشبیه : تشبیه وطن به مسکن

 

وطن : رکن اول تشبیه

 

مسکن : رکن دوم تشبیه

 

تکرار : ای وطن

 

 

 

ای وطن ای تو نور و ما همه چشــم

 

ای وطن ای تو جان و ما همه تن

 

قافیه : تن ( با بیت قبل و بیت های بعدی هم قافیه

 

             است . )

 

تعداد جمله : 6

 

ای وطن

 

ای تو نور

 

و ما همه چشــم

 

ای وطن

 

ای تو جان

 

و ما همه تن

 

آرایه ی ادبی :

 

تشبیه : ای تو نور ، تشبیه تو ( وطن ) به نور

 

تو ( وطن ) : رکن اول تشبیه

 

نور : رکن دوم تشبیه

 

 

تشبیه : ما همه چشم ، تشبیه ما به چشم

 

ما : رکن اول تشبیه

 

چشم : رکن دوم تشبیه

 

 

تشبیه : ای تو جان ، تشبیه تو ( وطن ) به جان

 

تو ( وطن ) : رکن اول تشبیه

 

جان : رکن دوم تشبیه

 

 

تشبیه : ما همه تن ، تشبیه ما به تن

 

ما : رکن اول تشبیه

 

تن : رکن دوم تشبیه

 

 

مراعات نظیر : جان و تن

 

                نور و چشم

 

تکرار : ای وطن

 

 

 

نکته ای گویمــت که گر شنوی

 

شاد مانی به جان و زنده به تن

 

قافیه : تن

 

تعداد جمله : 4

 

نکته ای تو را گویم

 

که گر شنوی

 

به جان شاد مانی

 

و به تن زنده ( مانی )

 

آرایه ی ادبی :

 

مراعات نظیر : جان و تن

 

شنوی : کنایه از قبول کردن

 

 

 

آدمی را چو هفـــت مهــــر به دل

 

نبــــــود کم شمار از اهریمن

 

قافیه : اهریمن

 

تعداد جمله : 2

 

آدمی را چو هفـــت مهــــر به دل نبــــــود

 

از اهریمن کم شمار

 

آرایه ی ادبی : -

 

 

 

مــهر ناموس و زندگـــانی و دین

 

عزت و خاندان و مال و وطن

 

قافیه : وطن

 

تعداد جمله : 2

 

مــهر ناموس و زندگـــانی و دین ( نبود )

 

( مهر ) عزت و خاندان و مال و وطن ( نبود )

 

آرایه ی ادبی :

 

واج آرایی مصوت ــُــ

 

          صامت ن

 

 

 

وان که حب وطن نداشــــت به دل

 

مرده زان خوب تر به باور من

 

قافیه : من

 

تعداد جمله : 2

 

وان که حب وطن به دل نداشــــت

 

به باور من مرده زان خوب تر ( است )

 

آرایه ی ادبی :

 واج آرایی صامت « ب » 

 

 

 

 

دانش زبانی : 

 

در درس های گذشته آموختید که هر جمله می تواند

 

گروه های اسمی گوناگونی داشته باشد و هر گروه

 

اسمی از یک :

 

وابسته ی پیشین  +  هسته  +  وابسته ی پسین

 

تشکیل می شود . در هر گروه اسمی یک هسته حتماً

 

وجود دارد ، اما وجود وابسته های پیشین و پسین الزامی

 

نیست .

 

صفت بیانی ، یکی از وابسته های پسین است و حالا

 

درباره ی انواع وابسته های پیشین بیشتر می خوانیم .

 

یکی از انواع وابسته های پیشین ، « صفت اشاره »

 

است . ما در صحبت های روزانه ی خود ، از انواع

 

صفت اشاره ، بسیار استفاده می کنیم . پرکاربردترین

 

صفت های اشاره « این » ، « آن » ، « همین » و

 

« همان » است .

 

توججججه : حتما باید پس از  « این » ، « آن » ،

 

« همین » و « همان » یک اسم به کار رفته باشد

 

که این واژه ها به آن اسم اشاره کرده باشند ؛ در غیر

 

این صورت ، « این » ، « آن » ، « همین » و

 

« همان » ضمیر اشاره هستند ، نه صفت اشاره .

 

به جمله ی زیر توجه کنید :

 

این دوستان ، با هم در کتابخانه درس می خوانند .

 

« دوستان » اسمی است که پس از « این » به کار

 

رفته است و « این » به « دوستان » اشاره دارد ؛

 

پس « این » صفت اشاره است و « دوستان » ،

 

« موصوف » آن است  .

 

چشم یکی از پیچیده ترین اعضای بدن انسان است .

 

این ، نشانه ی قدرت پروردگار است .

 

در این جمله پس از « این » اسمی به کار نرفته که

 

به آن اشاره کرده باشد  و مرجع ضمیر « این » ،

 

« چشم » است . پس در این جمله « این » ، صفت

 

اشاره نیست .

 

در جمله های زیر صفت اشاره را مشخص کنید .

 

1 –  فرزانه این گل ها را به پدر و مادرش هدیه داده است .

 

2 – آن کتاب را از روی میز بردار .  

 

3 – مادربزرگ ، همین قصه را هفته ی گذشته برای

 

پری تعریف کرد .

 

4 – آن بسته را می گویم . همان بسته که در ماشین است .

 

5 – آن اتفاق ، یادت هست ؟

 

 

 

پاسخ های خود را با پاسخ های زیر مقایسه کنید و از

 

آموخته های خود مطمئن شوید .

 

1 –  فرزانه این گل ها را به پدر و مادرش هدیه داده

 

است .

 

این : صفت اشاره

 

گل : موصوف

 

 

2 – آن کتاب را از روی میز بردار .  

 

آن : صفت اشاره

 

کتاب : موصوف

 

 

 

3 – مادربزرگ ، همین قصه را هفته ی گذشته برای پری

 

تعریف کرد .

 

همین : صفت اشاره

 

قصه : موصوف

 

 

 

4 – آن بسته را می گویم . همان بسته که در ماشین

 

       است .

 

آن : صفت اشاره

 

بسته : موصوف

 

همان : صفت اشاره

 

بسته : موصوف

 

 

 

5 – آن اتفاق ، یادت هست ؟

 

آن : صفت اشاره

 

اتفاق : موصوف

 

 

 

صفت شمارشی :

 

صفت های شمارشی که به عنوان وابسته های پیشین

 

در جمله به کار می روند ، دو دسته اند :

 

1 - اعداد اصلی : یک ، دو ، سه ، چهار ، پنج ،

 

     شش و ...

 

2 – اعداد ترتیبی : اولین ، نخستین ، دومین ، سومین ،

 

      چهارمین ، پنجمین ، ششمین ، هفتمین و ...

 

توججججه : پس از اعداد هم باید یک اسم به کار رفته

 

باشد که عدد تعداد آن اسم را نشان دهد . در غیر این

 

صورت ، عدد ، ضمیر شمارشی است نه صفت شمارشی .

 

آن دو را خوردم .

 

در این جمله پس از دو اسمی به کار نرفته که دو تعداد

 

آن اسم را مشخص کند ، پس دو در این جمله ضمیر

 

شمارشی است .

 

آن دو سیب را خوردم .

 

در این  جمله پس از دو سیب که یک  اسم است به کار

 

رفته است و دو تعداد سیب ها را مشخص می کند ، پس

 

دو در این جمله صفت شمارشی است .

 

 

 

صفت های شمارشی و موصوف آن را در  جمله ها

 

مشخص کنید .

 

1 – چهارمین در چوبی ، در کلاس ماست .

 

2 – علی ، دومین صندلی کلاس را هم شکست .

 

3 – دو نامه ی سید جمال الدین و میرزای شیرازی کار

 

      خود را کرد .

 

4 – نخستین ویژگی ایثارگران را بگویید .

 

5 – اول باید بدانید که شما ...

 

 

پاسخ های خود را با این پاسخ ها مقایسه کنید .

 

مطمئنم که پاسخ های درستی داده اید .

 

1 – چهارمین در چوبی ، در کلاس ماست .

 

چهارمین : صفت شمارشی

 

در : موصوف

 

 

2 – علی ، دومین صندلی کلاس را هم شکست .

 

دومین : صفت شمارشی

 

صندلی : موصوف

 

 

3 – دو نامه ی سید جمال الدین و میرزای شیرازی کار

 

     خود را کرد .

 

دو : صفت شمارشی

 

نامه : موصوف

 

 

 

4 – نخستین ویژگی ایثارگران را بگویید .

 

نخستین : صفت شمارشی

 

ویژگی : موصوف

 

 

5 – اول باید بدانید که شما ...

 

در این جمله پس از اول اسمی به کار نرفته است که

 

تعداد آن اسم را مشخص کند ، پس اول صفت شمارشی

 

نیست .

 

 

در این جمله ها ، وابسته های پیشین ، هسته و وابسته های

 

پسین را مشخص کنید .

 

1 - این پنج دوست ، با هم کلاس های برزگ  را تمیز کردند .

 

2 – همین یک کتاب را از آن نمایشگاه بزرگ گرفتم .

 

3 – این دانش آموز سه ویژگی برجسته دارد .

 

 

ببینید درست پاسخ داده اید ؟

 

1 - این پنج دوست خوب ، با هم کلاس های بزرگ

 

     را تمیز کردند .

 

این پنج دوست خوب : گروه اسمی

 

این : وابسته ی پیشین ، صفت اشاره

 

پنج : وابسته ی پیشین ، صفت شمارشی

 

دوست : هسته

 

خوب : وابسته ی پسین ، صفت بیانی

 

 

کلاس های بزرگ : گروه اسمی

 

کلاس : هسته

 

بزرگ : وابسته ی پسین ، صفت بیانی

 

 

 

2 – همین یک کتاب علمی را از آن نمایشگاه بزرگ گرفتم .

 

همین یک کتاب : گروه اسمی

 

همین : وابسته ی پیشین ، صفت اشاره

 

یک : وابسته ی پیشین ، صفت شمارشی

 

کتاب : هسته

 

علمی : وابسته ی پسین ، صفت بیانی

 

 

آن نمایشگاه بزرگ : گروه اسمی

 

آن : وابسته ی پیشین ، صفت اشاره

 

نمایشگاه : هسته

 

بزرگ : وابسته ی پسین ، صفت بیانی

 

 

 

3 – این دانش آموز ، سه ویژگی برجسته دارد .

 

این دانش آموز : گروه اسمی

 

این : وابسته ی پیشین ، صفت اشاره

 

دانش آموز : هسته

 

 

سه ویژگی برجسته : گروه اسمی

 

سه : وابسته ی پیشین ، صفت شمارشی

 

ویژگی : هسته

 

برجسته : وابسته ی پسین ، صفت بیانی

 

 

 

 

 

 

درس هفدهم : راه خوشبختی

 

بند 1 :

 

روزگار دریایی است : تشبیه روزگار به دریا

 

روزگار : رکن اول تشبیه

 

دریا : رکن دوم تشبیه

 

 

کشتی زندگانی : اضافه ی تشبیهی ، تشبیه زندگانی به کشتی

 

زندگانی : رکن اول تشبیه

 

کشتی : رکن دوم تشبیه

 

ساحل مقصود : اضافه ی تشبیهی ، تشبیه مقصود به ساحل

 

مقصود : رکن اول تشبیه

 

ساحل : رکن دوم تشبیه

 

 

مراعات نظیر : دریا ، کشتی ، ساحل ، جزر و مد ،

 

                توفانی ، اعماق

 

اشخاص ج شخص

 

اعماق ج عمق

 

 

بند 2 :

 

مراعات نظیر : گذشته ، حال ، آینده ، امروز

 

 

بند 3 :

 

روزگار چون باد و ابر ناپایدار و گذراست : تشبیه روزگار

 

                                            به باد و ابر

 

روزگار : رکن اول تشبیه

 

باد و ابر : رکن دوم تشبیه

 

ناپایدار و گذرا : رکن سوم تشبیه

 

چون : رکن چهارم تشبیه

 

 

کار امروز را به  فردا میفکن : استفاده از ضرب المثل

 

 

بند 4 :

 

برکات ج برکت

 

بار غم : اضافه ی تشبیهی ، تشبیه غم به بار

 

غم : رکن اول تشبیه

 

بار : رکن دوم تشبیه

 

مراعات نظیر : روزها و شب ها

 

اعمال ج عمل

 

افعال ج فعل

 

اوقات ج وقت

 

 

 

بند 6 :

 

از سرد و گرم روزگار خبری ندارد : کنایه از بی تجربگی

 

 

 

بند 7 :

 

راه پرخوف و خطر : منظور زندگی انسان است .

 

 

 

بند 8 :

 

وظایف ج وظیفه

 

سلسله ی کائنات : اضافه ی تشبیهی ، تشبیه کائنات به سلسله

 

                  ( زنجیر )

 

کائنات : رکن اول تشبیه

 

سلسله : رکن دوم تشبیه

 

کائنات ج کائن ، کائنه

 

 

 

بند 9 :

 

عادات ج عادت

 

انگشت به دندان گَزیدن : کنایه از پشیمانی

 

 

 

بند 10 :

 

مراعات نظیر : گذشته ، حال ، آینده

 

 

 

نکات دستوری و درک مطلب ستایش تا درس 3

 

ستایش : به نام خدایی که جان آفرید

 

1 - در بیت :

 

خداوند بخشنده ی دستگیر

 

کریم خطابخش پوزش پذیر

 

الف : واژه های مترادف را در هم بنویسید .

 

ب : میان خطابخش و بخشنده ، چه آرایه ای وجود دارد ؟

 

ج : بن و نوع آنها را در بیت مشخص کنید .

 

 

2 – در بیت :

 

       پرستار امرش همه چیز وکس 

 

       بنی آدم و مرغ و مور و مگس

 

الف : پرستار یعنی چه ؟

 

ب : منظور از بنی آدم و مرغ و مور و مگس ، چیست ؟

 

ج : مرغ یعنی چه ؟

 

د : در جمله ی دوم ، گروه نهادی را مشخص کنید .

 

 

3 – در بیت :

 

      یکی را به سر ، برنهد تاج بخت

 

      یکی را به خاک اندر آرد ز تخت

 

الف : منظور از تاج بخت چیست ؟

 

ب : به خاک اندر آرد ز تخت ، یعنی چه ؟

 

ج : عبارت « یکی را به سر » در معنی  ، تبدیل به  

 

      ............   می شود .

 

د : تاج و خاک ، هریک نماد چه هستند ؟

 

 

4 – در بیت :

 

      گلستان کند آتشی بر خلیل

 

      گروهی بر آتش برد ز آب نیل

 

الف : دو مصراع از نظر مفهوم ، چه تفاوتی با هم دارند ؟

 

ب : منظور از خلیل کیست ؟

 

ج : چرا فعل جمله ها حال است ؟ ( با وجود این که هر دو

 

       اتفاق در زمان گذشته اتفاق افتاده است ؟

 

د : سه گروه متممی مشخص کنید .

 

 

5 – در بیت :

 

      به درگاه لطف و بزرگیش بر

 

      بزرگان نهاده بزرگی ز سر

 

الف : تفاوت گروه متممی در مصراع اول ، با سایر متمم ها

 

        چیست ؟

 

ب : گروه مفعولی را مشخص کنید .

 

ج : چه تغییری در فعل ایجاد شده است ؟

 

د : نهاده بزرگی ز سر ، یعنی چه ؟

 

 

6 – در بیت :

 

      جهان متفق بر الهیتش

 

      فرو مانده از کنه ماهیتش

 

الف : منظور از جهان ، چیست ؟

 

ب متفق یعنی چه ؟

 

ج : مرجع ضمیر « ش » را مشخص بنویسید .

 

د : فرو مانده ، یعنی چه ؟

 

ذ : کنه ماهیت ، یعنی چه ؟

 

 

7 – در مصراع « بصر منتهای جمالش نیافت »

 

الف : منظور از بصر چیست ؟

 

ب : منظور از جمال چیست ؟

 

ج : نیافت ، یعنی چه ؟

 

 

8 – در مصراع : « تأمل در آیینه ی دل کنی »

 

     منظور از آیینه چیست ؟

 

 

9 – در بیت :

 

      محال است سعدی که راه صفا

 

      توان رفت جز بر پی مصطفی

 

الف : منادا را مشخص کنید .

 

ب : نقش محال را بنویسید .

 

ج : راه صفا ، چه نوع ترکیبی است ؟

 

د : در جمله سوم ، فعل را مشخص کنید و بگویید تفاوت آن با

 

      سایر فعل ها ، چیست ؟

 

ذ : منظور از مصطفی ، کیست ؟

 

 

شعر آغازین فصل1

 

1 - در بیت :

    چشم دل باز کن که جان بینی

 

    آنچه نادیدنی است ، آن بینی

 

الف : نهاد جمله ی اول را بنویسید .

 

ب : گروه مفعولی جمله ی اول کدام است ؟

 

ج : نقش نادیدنی را بنویسید .

 

د : نقش آن را بنویسید .

 

ذ - نقش آنچه ، را بنویسید .  

 

ر : در مصراع دوم ، چه تضاد معنایی وجود دارد ؟

 

ز : این بیت از کیست ؟

 

ژ : یک بن ماضی و یک بن مضارع در جمله مشخص کنید .

 

س : دربااره ی تشخیص موجود در بیت ، توضیح دهید .

 

 

درس 2 : پیش از اینها

 

1 – در بیت :

      پيش از اين ها فکر می کردم خدا

 

      خانه ای دارد میان ابر ها

 

الف : نقش های خواسته شده را ، بنویسید .

 

       نهاد هر دو جمله :

 

       مفعول جمله ی دوم :

 

2 - مثل قصر پادشاه قصه ها

 

     خشتی از الماس و خشتی از طلا

 

الف : گروه های متممی را مشخص کنید .

 

ب : فعل جمله چیست ؟

 

ج : گروه مفعولی ، کدام است ؟

 

 

3 - پايه های برجش از عاج و بلور

 

     بر سر تختی نشسته با غرور

 

الف : گروه نهادی  را در مصراع اول مشخص کنید .

 

ب : دو نقش متفاوت « از عاج و بلور » را بنویسید .

 

ج : شکل کامل فعل را در مصراع دوم بنویسید .

 

د : گروه های متممی را در مصراع دوم مشخص کنید .

 

ذ : نهاد در مصراع دوم چیست ؟

 

 

4 - ماه برق کوچکی از از تاج او

 

     هر ستاره پولکی از تاج او

 

الف : چرا شاعر از میان پدیده های طبیعی ، ماه را انتخاب

   

        کرده است ؟

 

ب : فعل جمله ی دوم چیست ؟

 

ج : چرا شاعر از میان پدیده های طبیعی ، ستاره  را انتخاب

 

     کرده است ؟

 

 

5 - رعد و برق شب طنين خنده اش

 

     سيل و طوفان نعره ی توفنده اش

 

الف : چرا شاعر از میان پدیده های طبیعی ، رعد و برق را

 

        انتخاب کرده است ؟

 

ب : فعل جمله ی اول چیست ؟

 

ج : چرا شاعر از میان پدیده های طبیعی ، سیل و طوفان  را

 

     انتخاب کرده است ؟

 

د : نعره ی توفنده ، یعنی چه ؟

 

ذ : مرجع ضمیر « ــَـش » در خنده اش ، چیست ؟

 

 

6 - هيچ کس از جای او آگاه نيست

 

هيچ کس را در حضورش راه نيست

 

الف : گروه مسندی را در جمله ی اول مشخص کنید .

 

ب : یک صفت مبهم در بیت بیابید و موصوف آن را مشخص

     

       کنید .

 

 

7 - آن خدا ، بی رحم بود و خشمگين

 

      خانه اش در آسمان ،دور از زمين

 

الف : گروه های نهادی را در بیت ، مشخص کنید  .

 

ب : گروه های مسندی را در بیت ، مشخص کنید .

 

 

8 - بود ، امّا در ميان ما نبود

 

     مهربان و ساده و زيبا نبود

 

الف : تفاوت نوع فعل جمله ی اول و دوم را بنویسید .

 

ب : گروه های نهادی را در هر جمله مشخص کنید .

 

ج : گروه های مسندی را در هر جمله بنویسید .

 

 

9 - در دل او دوستی ، جايی نداشت

 

     مهربانی هيچ معنايی نداشت

 

الف : یک صفت و نوع آن را بنویسید و موصوف آن را

 

         مشخص کنید .

 

ب : مصراع دوم یعنی چه ؟

 

ج : مفعول جمله ی اول را مشخص کنید .

 

 

10 - هر چه می پرسيدم از خود از خدا

 

       از زمين از آسمان از ابر ها

 

الف : از در بیت ، به چه معناست ؟

 

ب : چند گروه متممی در بیت هست ؟

 

 

11 - زود می گفتند اين کار خداست

 

       پرس و جو از کار او کاری خطاست

 

الف : آیا خدا و خطا می توانند جناس باشند ؟ چرا ؟

 

ب : نهاد جمله ی اول ، چیست ؟

 

ج : این در مصراع اول ، چه نقشی دارند ؟

 

د : نقش « کار » ها را در هر دو مصراع مشخص کنید .

 

ذ : مصراع دوم ، بیانگر چه اعتقادی است ؟

 

 

12 - نيّت من در نماز ودر دعا

 

       ترس بود و وحشت از خشم خدا

 

الف : مفهوم شعر با کدام اصل در عبادت هم خوانی ندارد ؟

 

ب : نقش دستوری ترس را بنویسید .

 

 

13 – پیش از اینها خاطرم دلگیر بود

 

        از خدا در ذهنم این تصویر بود

 

الف : شاعر از خدا چه تصویری در ذهن داشت ؟

 

ب : نهاد را در مصراع دوم ، مشخص کنید .

 

 

14 - تا که يک شب دست در دست پدر

 

       راه افتادم به قصد يک سفر

 

الف : معنی دست در دست را بنویسید .

 

ب : گروه نهادی را مشخص کنید .

 

ج : گروه های متممی را مشخص کنید .

 

 

15 - در ميان راه در يک روستا

 

       خانه ای ديديم خوب و آشنا

 

الف : منظور از این خانه چیست ؟

 

ب : گروه مفعولی را مشخص کنید .

 

 

16 - زود پرسيدم  پدر، اينجا کجاست؟

 

        گفت: اينجا خانه ي خوب خداست

 

الف : نهاد جمله ی اول چیست ؟

 

ب : جمله های مصراع اول را مشخص کنید .

 

ج : مفعول گفت را مشخص کنید .

 

د : مفعول پرسیدم را مشخص کنید .

 

ذ : در جمله ی پایانی ، گروه های اسمی را مشخص کنید و

 

      نقش آنها را بنویسید .

 

 

17 – گفت : اينجا مي شود يک لحظه ماند

 

        گوشه ای خلوت ، نمازی ساده خواند

 

الف : مفعول گفت را مشخص کنید .

 

ب : نمازی ساده ، چه نوع ترکیبی است ؟

 

ج : گوشه ای خلوت ، چه نوع ترکیبی است ؟

 

د : مفعول خواند را مشخص کنید .

 

ذ : منظور از « اینجا » ، کجاست ؟

 

 

18 - با وضويی دست ورويی، تازه کرد

 

        با دل خود گفت و گویی، تازه کرد

 

الف : گروه های متممی را مشخخص کنید .

 

ب : گروه های مفعولی را مشخص کنید .

 

ج : یک گروه اسمی مشخص کنید و نوع وابسته ی پسین

 

       آن را تعیین کنید .

 

د : تفاوت « دست و رویی » و « گفت و گویی را از نظر

 

      ساختمان واژه بیان کنید .

 

 

19 - گفتمش : پس آن خدای خشمگين

 

       خانه اش اينجاست ؟اينجا در زمين؟

 

الف : نوع « ش » را در « گفتمش » مشخص کنید .

 

ب : تعداد جمله های بیت را مشخص کنید .

 

 

20- گفت : آری خانه ی او بی رياست

 

        فرش هايش از گليم و بورياست

 

الف : مصراع اول چند جمله است ؟

 

ب : منظور از او کیست ؟

 

ج : بوریا یعنی چه ؟

 

د : مرجع ضمیر ش در فرش هایش چیست ؟

 

ذ : نهاد فعل گفت ، چیست ؟

 

 

21 - مهربان و ساده و بی کينه است

 

        مثل نوری در دل آيينه است

 

الف : در مصراع اول و دوم نهاد را مشخص کنید .

 

ب : گروه های متممی را مشخص کنید .

 

ج : گروه های مسندی را در بیت مشخص کنید .

 

 

22 - عادت او نيست خشم و دشمنی

 

        نام او نور و نشانش روشنی

 

الف : مرجع ضمیر او چیست ؟

 

ب : مرجع ضمیر ش در نشانش چیست ؟

 

ج : منظور از این که نام اونور است ، چیست ؟

 

 

23 - تازه فهميدم، خدايم اين خداست

 

       اين خداي مهربان و آشناست

 

الف : در جمله ی دوم ، نهاد و مسند را مشخص کنید .

 

ب : در مصراع دوم ، وابسته های پیشین و پسین را

 

      مشخص کنید و نوع آنها بنویسید .

 

ج : مفعول فهمیدم را مشخص کنید .

 

 

24 - دوستی از من به من نزديک تر

 

        از رگ گردن به من نزديک تر

 

الف : مصراع دوم یادآور کدام آیه ی شریفه است ؟

 

ب : مسند را در مصراع دوم مشخص کنید .

 

ج : منظور از دوست کیست ؟

 

 

25 - می توانم بعد از اين با اين خدا

 

        دوست باشم دوست ، پاک و بی ريا

 

الف : گروه های متممی را مشخص کنید .

 

ب : بن فعل می توانم و نوع آن را مشخص کنید .

 

 

 

حکایت : به خدا چه بگویم ؟

 

1 – در عبارت « مرد گفت : خداوندش را بگوی که گرگ

 

      ببرد . »

 

الف : خداوندش یعنی چه ؟

 

ب : مرجع ضمیر ش در خداوندش چیست ؟

 

 

 

درس دوم : خوب جهان را ببین !         

 

1 – مفرد دلایل را بنویسید .

 

2 – مفرد اسرار را بنویسید .

 

3 – در عبارت :

 

      « روشنی روز که همه چیز را می گشاید ، چشمانشان

 

           را می بندد . »

 

الف : در این عبارت ، درباره ی چه موجودی صحبت شده

 

         است ؟

 

ب : با توجه به دو فعل متن ، چه آرایه هایی به کار رفته

 

       است ؟

 

 

4 – در عبارت :

 

      پس او در روز پلک ها را بر سیاهی دیده ها می اندازد

 

     و شب را چونان چراغی بر می گزیند .

 

الف : درباره آرایه ی عبارت ، توضیح دهید .

 

 

ب : در این عبارت ، درباره ی چه موجودی صحبت شده است ؟  

 

 

5 – عبارت :

 

      در حالی که فرزندانشان به آنها چسبیده اند پرواز

 

      می کنند .  

  

چه موجودی را معرفی می کند ؟

 

 

6 – با توجه به عبارت :

 

      دو دندان پیشین دارد که گیاهان را می چیند و دو پای

 

      داس مانند که اشیا را بر می دارد .

 

الف : آرایه ی عبارت را شرح دهید .

 

ب : در این عبارت ، درباره ی چه موجودی صحبت شده

 

      است ؟

 

 

7 – کشاورزان از  ...........   می ترسند و قدرت دفع آنها

 

      را ندارند .

 

8 – با توجه به عبارت :

 

      نیرومندانه وارد کشتزار می شوند و آنچه میل دارند ،

 

      می خورند .

 

الف : این عبارت ، توصیف چه موجودی است ؟

 

ب : ساختمان واژه ی کشتزار ، از چه قسمت هایی

 

       تشکیل شده است ؟

 

 

9 – عبارت :

 

       دم کشیده اش که چونان چتری گشوده است ...

 

الف : این عبارت ، توصیف چه موجودی است ؟

 

ب : چه آرایه ای در عبارت به کار رفته است ؟

 

 

10 - عبارت :

 

       گویی بادبان کشتی است که ناخدا آن را برافراشته

 

       است .       

 

الف : این عبارت ، توصیف چه موجودی است ؟

 

ب : چه آرایه ای در عبارت به کار رفته است ؟

 

 

11 – پرهای   ..............   چونان برگ خزان دیده ،

 

       می ریزد و دوباره می روید ...

 

 

    صورتگر ماهر

 

1 – در مصراع :

 

     از کجا گردد پدیدار این همه نقش و نگار

 

الف : منظور از نقش و نگار چیست ؟

 

ب : نوع وابسته های پیشین را در « این همه نقش و

 

       نگار » بنویسید .

 

 

2 – در مصراع :

 

     راستی را کس نمی داند که در فصل بهار

 

راستی را ، یعنی :

 

3 – در مصراع :

 

     چون برآید این همه گل های نغز کامکار

 

الف : چون ، یعنی :

 

ب : برآید ، یعنی :

 

 

ج : در گروه اسمی « این همه گل های نغز کامکار »

 

       هسته ، وابسته و نوع آنها را مشخص کنید .

 

4 – تماثیل ج  .......

 

5 – تصاویر ج  .......

 

7 – عبارت :

 

     چون نپرسی کاین تماثیل از کجا آمد پدید ؟

 

چه نوع جمله ای است ؟ کاملا توضیح دهید .

 

 

8 - عبارت :

 

     چون نجویی کاین تصاویر از کجا شد آشکار ؟

 

چه نوع جمله ای است ؟ کاملا توضیح دهید .

 

 

9 – در بیت :

 

      کیست آن صورتگر ماهر که بی تقلید غیر

 

     این همه صورت برد بر صفحه ی هستی به کار ؟

 

الف : منظور از صورتگر ماهر کیست ؟

 

ب : ارکان تشبیه را در بیت مشخص کنید .

 

ج : منظور از « این همه صورت » چیست ؟

 

 

درس سوم : ارمغان ایران

 

1 - با توجه به عبارت :

 

     ناچار گردیده است که در برابر بزرگی و والایی این دو ،

 

     سر فرود آورد و زبان به ستایش بگشاید .

 

الف : منظور از این دو ، چیست ؟

 

ب : منظور از ، سر فرود آورد ، چیست ؟

 

 

2 – در عبارت : « این خاستگاه بخردان و دانایان » ،

 

      منظور از خاستگاه ، کجاست ؟

 

 

 

3 – منظور از این عبارت ، کجاست ؟

 

     این کشور مردان گرد ، یلان پردل ، دلیران و شیران ،

 

      پهلوانانی نامدار ...

 

 

4 – با توجه به عبارت :

 

      تو ایران را دوست می داری ؛ لیک دوست داشتن

 

       بسنده نیست ؛

 

الف : چرا نویسنده ، دوست داشتن ایران را بسنده

 

         نمی داند ؟

 

ب : بسنده ، یعنی چه ؟

 

 

5 – با توجه به عبارت زیر در درس ارمغان ایران ، به

 

      پرسش ها پاسخ دهید .

 

این باری است که بر دوش تو نهاده شده است ؛ باری به

 

 گرانی دماوند که هر پشت را خرد می کند ...

 

الف : نویسنده چه چیزی را باری گران می داند ؟

 

ب : گران ، یعنی چه ؟

 

ج : نویسنده معتقد است چه کسی از عهده ی حمل این

 

      بار ، برمی آید ؟

 

د : ارکان تشبیه را بنویسید .

 

 

6 – در عبارت : « دل بدان خواهد باخت . »

 

         بدان یعنی چه ؟

 

 

7 – در عبارت :

 

     پروردگار پاک را سپاس بگزار .

 

بگذار یعنی چه ؟

 

 

 

حکایت : همدلی

 

1 – واحد شمارش تیر چیست ؟

 

2 – چوبه چیست ؟

 

 

3 – در عبارت :

 

     زورآزمایان از شکست آن درماندند .

 

منظور از زورآزمایان ، چه کسانی است ؟

 

 

4 – منظور فرمانروا از بیان این عبارت چه بود ؟

 

     ای فرزندان ، حال شما نیز در زندگی ، این چنین

 

      است .