فارسی هشتم : درس 11 ، شیر حق
1 - از علی آموز اخلاص عمل
شیر حق را دان منزه از دغل
قافیه : عمل ، دغل
ازعلی (ع) پاکی نیت و کردار را بیاموز و بدان که شیر خدا ( لقب حضرت علی (ع) ) از
هر گونه ناراستی و فریب کاری پاک است.
2 - در غزا بر پهلوانی دست یافت
زود شمشیری برآورد و شتافت
قافیه : یافت ، شتافت
آرایه ی ادبی :
مراعات نظیر : غزا – شمشیر
واج آرایی مصوت « آ »
درجنگی با پهلوانی روبه رو شد ، باسرعت شمشیرش را بیرون کشید و با شتاب به
سوی او دوید .
3 - او خدو انداخت بر روی علی
افتخار هر نبی و هر ولی
قافیه : علی ، ولی
آرایه ی ادبی :
جناس : علی ، ولی
مراعات نظیر : علی ، نبی ، ولی
آن مرد ، آب دهانش را بر صورت حضرت علی (ع) که افتخار انبیا و اولیای خدا بود ،
انداخت .
4 - در زمان انداخت شمشیر آن علی
کرد او اندر غزایش کاهلی
قافیه : علی ، کاهلی
آرایه ی ادبی :
مراعات نظیر : غزا – شمشیر
علی ( ع ) فورا شمشیرش را انداخت و در جنگیدنش درنگ کرد.
5 - گشت حیران آن مبارز ، زین عمل
وز نمودن عفو و رحم بی محل
قافیه : عمل ، بی محل
آن مرد جنگجو از این رفتار علی (ع) و بخشش و مهربانی دور از انتظار حیرت زده
شد.
6 – گفت : « برمن تیغ تیز افراشتی
از چه افگندی ، مرا بگذاشتی ؟ »
قافیه :
آرایه ی ادبی :
جناس : تیغ ، تیز
تضاد : افراشتی ≠ افکندی
واج آرایی صامت « ت »
( جنگجو ) گفت : شمشیر تیزت را برابر من بالا برده بودی ، چرا آن را انداختی و مرا
رها کردی؟
7 - گفت : « من تیغ از پی حق می زنم
بنده ی حقم نه مأمور تنم
قافیه :
آرایه ی ادبی :
واج آرایی صامت « ت »
علی(ع) گفت : من برای خدا شمشیر می زنم و بنده ی خدا هستم نه بنده ی جسم
و هوس های آن.
8 - شیر حقم ، نیستم شیر هوا
فعل من بر دین من باشد گوا
قافیه : هوا ، گوا
آرایه ی ادبی :
تکرار : شیر ، من
واج آرایی مصوت « ی »
تشخیص : شاهد و گواه بودن به فعل و عمل نسبت داده شده است .
( فعل من گواه باشد )
تشبیه من ( حضرت علی ع ) به شیر
گوا ، مخفف گواه
من شیر خدا هستم ( شیر خدا ، لقب حضرت علی ( ع ) ) و شیر هوس های انسانی
( در اینجا : خشم ) نیستم و رفتار من شاهد و گواه دین وعقیده ی من است.
9 - باد خشم و باد شهوت ، باد آز
برد او را که نبود اهل نماز
قافیه : آز ، نماز
آرایه ی ادبی :
اضافه ی تشبیهی : باد خشم ، باد شهوت ، باد آز
نبود اهل نماز ، کنایه از دیندار نبودن
وسوسه ی خشم ، خواهش های نفسانی و حرص وطمع ، آن کسی را که دیندار
نیست ، از راه به در می کند .
10 - چون درآمد در میان ، غیر خدا
تیغ را دیدم نهان کردن سزا
قافیه : خدا ، سزا
آرایه ی ادبی :
واج آرایی صامت « د » و مصوت « آ »
نهان کردن تیغ ، کنایه از نجنگیدن
وقتی پای چیزی جز خدا ( یعنی خشم ) به میان آمد ، دیدم ، سزاوارتر
است که شمشیرش را پنهان کنم . ( یعنی خواستم فقط در راه رضای خدا
شمشیرم را پایین بیاورم نه به خاطر خشم خودم . )
دانش زبانی :
گفتیم ساختمان هر گروه اسمی به این ترتیب است :
وابسته ی پیشین + هسته + وابسته ی پسین
هسته ی هر گروه اسمی ، همیشه یک اسم است .
هر هسته می تواند به تنهایی در گروه اسمی به کار رود ،
یا همراه وابسته های خود .
برای تشخیص هسته دو قانون داشتیم :
1 – در گروه هایی که کسره ی اضافه ( ــِـ ) داریم ، معمولا اولین واژه ی
کسره دار ، هسته است . ( غیر از واژه های : برایِ ، تمامِ ، همه یِ ،
کلِّ ) مانند :
هر گلِ سرخِ باغچه یِ مادربزرگ
تمامِ گل هایِ سفیدِ گلدان
پنج کلاسِ بزرگ
همه یِ دفترهایِ دوخطِ زبانِ انگلیسی
کلِّ بچه هایِ مدرسه یِ سماییان
درختِ کاجِ حیاطِ مادربزرگِ دوستِ سیما
2 - اگر در گروه اسمی کسره ی اضافه نداشتم ، معمولا آخرین واژه ی گروه اسمی ،
هسته است :
( غیر از واژه های : برایِ ، تمامِ ، همه یِ ، کلِّ )
هر پنج دستگاه
چند برگ
همه ی این صندلی ها
هر واژه ای که در گروه اسمی ، پیش از هسته ی گروه قرار بگیرد ،
وابسته ی پیشین است .
هر واژه ای که در گروه اسمی ، پس از هسته ی
گروه قرار بگیرد ، وابسته ی پسین است .
در درس گذشته ، از انواع وابسته های پیشین ، « صفت اشاره » و « صفت شمارشی »
را خواندیم .
در این درس ، از وابسته های پیشین ، با :
1 - « صفت پرسشی » و
2 - « صفت تعجبی »
آشنا می شوید .
« چند » ، « چندمین » ، « کدام » و « چه » صفت پرسشی هستند که درباره ی
اسم پرسشی را مطرح می کنند :
چند صفحه از کتاب را خوانده ای ؟
کدام کفش را انتخاب کردی ؟
توپ را باید در چندمین سبد انداختی ؟
چه میزی می خواهی ؟
2 - « صفت تعجبی » : « چه » و « عجب » بیانگر احساس گوینده
درباره ی اسم هستند .
عجب کارنامه ی درخشانی داری !
عزیزی عجب گلی زد !
به قول گزارش گران فوتبال : چه توپّی رو گل نکرد !
عجب گلی می زنــِــِــِــِـــِه !
چه طرح زیبایی کشیده ای !
به قول سهراب :
چه گوارا اين آب!
چه زلال اين رود!
مردم بالادست، چه صفايي دارند!
توجه : همان طور که مشاهده کردید ، « چه » میان « صفت پرسشی » و « صفت
تعجبی » مشترک است . پس برای تشخیص نوع آن باید به جمله دقت کنید . در
گفتگو ، باید به لحن گوینده توجه کنید و در نوشتار به نشانه ی پایانی جمله.
